Były piękne, niezbyt urodziwe, bogate, apodyktyczne, łagodne, zazdrosne, odważne, kochały, zdradzały… były kobietami! A ich historie mogłyby stanowić kanwę niejednej powieści.

Ludwika z Poniatowskich Zamoyska

Konstancja Czartoryska z Korca była żoną Klemensa Jerzego Zamoyskiego VIII ordynata i żona Andrzeja Zamoyskiego X ordynata. Urodziła się w 1742 roku jako córka Stanisława Kostki Czartoryskiego i Anny z Rybińskich. Klemensa poślubiła w połowie 1763 roku w Krakowie. W 1769 roku dwa lata po śmierci Klemensa Konstancja poślubiła Andrzeja Zamoyskiego. Miała z nim siedmioro dzieci. Była kobietą bardzo despotyczną, ambitną silną i o dominującej osobowości. Nazywano ją „Mała pani”, dzierżyła ster ekonomicznej władzy w ordynacji. Ksiądz Staszic miał na nią ogromny wpływ i doprowadził do tego, że poróżniła się ze swoimi synami. Zmarła w Wiedniu w lutym 1797 roku.

Anna Jadwiga z Zamoyskich Sapieżyna. Córka Andrzeja Zamoyskiego i Konstancji z Czartoryskich. Pisano o niej „wielkich cnót i rozumu pani”, niewiasta „męskiego ducha”. Urodziła się 1 sierpnia 1772 roku. Dzieciństwo i wczesną młodość spędziła w Zamościu i Klemensowie. Jej wychowawcą był Stanisław Staszic, który wykształcił w niej zamiłowanie do nauki. Jej matka Konstancja chciała zaręczyć ją z Tadeuszem Kościuszką, ale ks. Staszic wyperswadował jej to. Staszic natomiast gorąco poparł w staraniach o rękę Anny, Aleksandra Sapiehę i w 1793 roku odbyły się ich zaręczyny. Ślub odbył się w Klemensowie 10 lipca 1794 roku. Małżeństwo okazało się nieudane. Anna była zagorzałą wielbicielką Kościuszki, Aleksander służył Napoleonowi. Po upadku powstania listopadowego znalazła się na emigracji i związała się z obozem księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Dbała o finanse obozu Czartoryskich z tak wielkim zaangażowaniem, że historycy nadali jej miano „ministra finansów Hôtelu Lambert”. Księżna przywiozła z Włoch przyszły hymn Polski, Mazurek Dąbrowskiego. Wykonywała go na szpinecie i śpiewała przy otwartych oknach na Nowym Świecie. Zmarła 27 listopada 1859 roku, została pochowana w rodzinnym grobowcu Sapiehów w Krasiczynie.

Zofia z Czartoryskich Zamoyska

Maria Ludwika z Poniatowskich. Żona Jana Jakuba Zamoyskiego IX ordynata. Urodziła się 30 listopada 1728 roku. Była córką Stanisława Poniatowskiego wojewody mazowieckiego i Konstancji z Czartoryskich. Była siostrą króla Stanisława Augusta. W roku 1746 poślubiła Jana Jakuba Zamoyskiego. Nie było to jednak udane małżeństwo, po urodzeniu w 1750 roku córki Urszuli, Ludwika coraz częściej przebywała w dobrach rodziców. Nie przeszkadzało to jej jednak w wydawaniu pieniędzy męża. Mimo separacji z żoną Jan Jakub poparł kandydaturę Stanisława Augusta do korony polskiej. Według przekazów pisemnych oraz ustnych Ludwika mieszkała przez jakiś czas w Białym Domu w Łazienkach Królewskich. Miała ogromny wpływ na swojego królewskiego brata. Zmarła 10 lutego 1781 r.

Urszula z Zamoyskich Mniszchowa. Była córką Jana Jakuba Zamoyskiego i Ludwiki z Poniatowskich. W r. 1773 wyszła za mąż za Wincentego Potockiego z Podhajec, z którym rozwiodła się po kilku latach. W 1781 wyszła ponownie za mąż za Jerzego Michała Wandalina Mniszcha (1748-1806) filozofa, prawnika, historyka i pedagoga, marszałka wielkiego koronnego i szefa kancelarii nadwornej króla Stanisława Augusta, członka Targowicy. Urszula była ulubienicą króla, należała do jego najbliższego otoczenia, pełniąc na dworze funkcję maitresse de maison. Po trzecim rozbiorze towarzyszyła wraz z mężem królowi w jego wyjedździe do Grodna, a później do Petersburga. W Petersburgu często bywała na carskim dworze, zyskując tytuł damy portretowej. Po śmierci króla osiadła wraz z mężem w Wiśniowcu. Przez dwa lata przebywała w Paryżu. Słynęła z urody i chorobliwej dumy. Była kilkakrotnie portretowana przez Marcelego Bacciarelllego, Wincentego Lesseura, D. G. Lewickiego, Friedricha Heinricha Fügera i innych. W czerwcu roku 1787 ujrzał Stambuł nie widziany dotąd spektakl: wycieczkę z Polski złożoną z… kobiet! Dwunastce dam przewodziła Urszula z Zamojskich Mniszchowa, żona Michała Mniszcha, marszałka wielkiego koronnego, siostrzenica królewska, pani dumna i nieprzystępna. Rej w tej wycieczce wodziła ze Stambułu pochodząca Zofia Wittowa. Ekspedycja, która wyruszyła z Chersonu, opływając następnie cały Archipelag, zaopatrzona była we wszystko. Muzykantów i namiotów nabrali, żeby wysiadać po brzegach morza. Wprowadziła w Księstwie Warszawskim wakcynacje, czyli szczepienia przeciw ospie.

Maria z Granowskich Zamoyska

Marianna z Granowskich. Żona Aleksandra Augusta Zamoyskiego XI ordynata. Urodziła się w 1774 roku jako córka Michała Antoniego Granowskiego herbu Leliwa i Marii Aleksandry Radziwiłł. Aleksander Zamoyski pojął ją za żonę w 1798 roku, wcześniej Marianna była żoną Adama Chreptowicza, z którym zresztą rozwiodła się dla Aleksandra. Po ślubie zamieszkiwali w swoim ukochanym Zwierzyńcu gdzie pod koniec listopada 1800 roku wskutek niezręcznego zabiegu Aleksander zmarł. W 1804 roku wychodzi po raz trzeci za mąż za księcia Kazimierza Lubomirskiego z Dubna. Stanisław Kostka Zamoyski, nowy ordynat bardzo ładnie się wobec niej zachował oddając jej w dożywocie prawo do użytkowania pałacu w Kozłówce. W 1806 roku Marianna stała się obiektem westchnień samego Napoleona. Cesarz wypatrzył piękną panią Mariannę na jednym z balów i czynił awanse. Podobno pani Lubomirska, jak pisze w swoich pamiętnikach Natalia Kicka, musiała salwować się ucieczką na wieś przed zapowiedzianą wizytą cesarską. W 1812 roku zmarł jej trzeci mąż i pani Marianna opuściła Kozłówkę, wyjechała do Warszawy i zamieszkała w klasztorze Wizytek. Później wyjechała do Wiednia. Podróżowała po Włoszech. Sympatią darzył ją Zygmunt Krasiński (autor Nie-Boskiej komedii) W listach pisał do niej: najdroższa księżno, prawie matko moja. Zmarła 12 czerwca 1846 roku, przeżywszy 72 lata.

Maria z Potockich Zamoyska

Zofia z Czartoryskich. Żona Stanisława Kostki Zamoyskiego XII ordynata. Zofia urodziła się 25 września 1780 roku w warszawskim Pałacu Błękitnym. Przez jej współczesnych uważana była za najpiękniejszą Polkę w Europie. Artyści niemal bili się o to aby móc ją sportretować, stąd też mamy sporo zachowanych jej wizerunków, dzięki którym możemy prześledzić modę od początku do połowy XIX wieku. Zofia Czartoryska po latach wspominała spotkanie ze swoim przyszłym mężu Stanisławem Kostką Zamoyskim:
„Ze Lwowa wyjechaliśmy do Puław na Zamość. Gdyśmy przybyli do tego miasta a moja matka cierpiała na migrenę, zatrzymała się na poczcie, zaraz tam przybył hr. Aleksander Zamoyski, najstarszy syn Konstancji z Czartoryskich Zamoyskiej (wdowy po kanclerzu Andrzeju Zamoyskim), w imieniu matki zapraszał nas, abyśmy przyjęli gościnę w zamku. […] Jak tylko moja matka uczuła się zdrowszą, udaliśmy się na zamek, gdzie nas przyjęto z wielką grzecznością i przyjaźnią. Zastaliśmy tam oprócz wspomnianego Aleksandra Zamoyskiego jego siostrę, późniejszą księżnę Sapieżynę, moją kochaną i drogą bratowę, i jej brata młodszego Stanisława Zamoyskiego w zielonym fraczku, z wysokim kołnierzem i wielkim tupetem (czubem) pudrowanym, z miną trzpiota, którego wstrzymywało co chwila surowe wejrzenie matki. Daleką była ode mnie myśl, że to będzie właśnie mój mąż… „. Swojemu mężowi urodziła dziesięcioro dzieci. Jest nazywana matką rodu Zamoyskich, gdyż od niej wywodzi się większość obecnie żyjących członków rodziny Zamoyskich, w tym były prezydent Zamościa Marcin Zamoyski.

Róża Zamoyska R11; żona Jana XVI

Aniela Krystyna z Sapiehów. Żona Konstantego Zamoyskiego XIII ordynata. Urodziła się w 1801 roku, jako córka Franciszka Sapiehy i Pelagii Róży z Potockich. Pobrali się 19 kwietnia 1828 roku. W 1829 roku przyszła na świat ich pierwsza córka Maria, w kolejnym Pelagia, a następnie synowie Tomasz Karol i Józef. Nie była szczęśliwa w małżeństwie, z zachowanych Archiwum Głównym Akt Dawnych dokumentów wynika, że być może miała zamiar rozwieść się ze swoim mężem. Zmarła na anewryzm (tętniak). Spoczęła najpierw w Krośniewicach, potem w Wielączy, następnie u reformatów w Warszawie, następnie przeniesiono ją do kościoła w Szczebrzeszynie by ostatecznie spoczęła w podziemiach zamojskiej Katedry.

Maria z Potockich. Żona Tomasza Franciszka Zamoyskiego XIV ordynata. Urodziła się w 1851 roku jako córka Maurycego Potockiego i Ludwiki z Bóbr-Piotrowickich. Pobrali się 16 września 1869 roku. W 1870 roku urodziła się ich córka Natalia, rok później Maurycy Klemens, w 1873 kolejny syn Tomasz, w 1877 r. córka Maria, a następnie Józef i Elżbieta. Jan Zamoyski (XVI ordynat) babkę wspomina następująco: „Krótko zajmowała się finansami majątku matka mego ojca, z domu Potocka z Zatora, osoba bystra, energiczna, lecz o trudnym charakterze. Pani ta przeżyła nie tylko swego męża, czyli mego dziadka, Tomasza, ale także czworo swoich dzieci, w tym najstarszego syna, Maurycego, a mego ojca. Przeszła potem jeszcze okupację niemiecką i Powstanie w Warszawie. Złamała ją przypadkowa choroba po exodusie popowstaniowym, gdy warunki życia mówiąc ogólnie, były cokolwiek za trudne dla osoby dziewięćdziesięciosiedmioletniej, która pieszo wyszła z płonącej Warszawy.

Aniela z Potockich Konstantowa Zamoyska. Żona Konstantego Zamoyskiego I ordynata kozłowieckiego, który pełnił również obowiązki opiekuna ordynacji zamojskiej dopóki nie przejął jej młody Maurycy. Aniela wyszła za mąż w 1870 roku i wraz z Konstantym osiedliła się w Kozłówce. Własnych dzieci nie miała, ale opiekowała się siostrzenicami męża. Była powszechnie lubiana przez rodzinę, przyjaciół oraz służbę i pracowników majątku, o czym świadczą dedykowane jej wiersze i życzenia imieninowe, które po dzień dzisiejszy zachowały się w archiwum Muzeum Zamoyskich w Kozłówce. Gdy wychodziła za mąż była kobietą szczupłą natomiast po ślubie przybrała trochę na wadze. Z tym faktem wiąże się pewna anegdota. Pewnego razu do Matejki, który namalował portret Anieli hrabia Konstanty powiedział: Mistrzu, ale moja żona tak nie wygląda! – Ale powinna, powinna – odpowiedział artysta… . Portret ów zaginął podczas II wojny światowej.

Maria Róża z Sapiehów. Żona Maurycego Zamoyskiego XV ordynata. Urodziła się w 19 września 1884 roku w Białce Szlacheckiej jako córka Jana Pawła Sapiehy i Seweryny Marii z Uruskich. Wychowała się w Anglii, w okresie panieńskim zwiedziła Włochy i Francję. Maria i Maurycy zaręczyli się na wiosnę 1906 roku. 18 lipca tegoż roku w Biłce Szlacheckiej, majątku rodzinnym księżnej Sapieżyny, odbył się ślub. Młoda i urocza ordynatowa, pozyskała bardzo szybko serca i sympatię pracowników Ordynacji Zamojskiej. Była doskonale wychowana i otrzymała staranne wykształcenie. Władała biegle kilkoma językami, w tym także angielskim, który w tamtych czasach nie był tak modnym wśród arystokracji językiem jak francuski. Świetnie wypełniała obowiązki pani domu i matki. Doskonale radziła sobie w trudnych sytuacjach. Bardzo lubił ją marszałek Foch, oboje bowiem łączyło zamiłowanie do jazdy konnej. Gdy mieszkała w Paryżu, odbywała w jego towarzystwie konne przejażdżki po Lasku Bulońskim. Uwielbiała muzykę. Miała z Maurycym dziesięcioro dzieci, 6 córek i czterech synów. Najstarszym był czwarty w kolejności urodzin Jan – ostatni ordynat. Zamarła w Krakowie 26 sierpnia 1969 roku.

Róża z Żółtowskich była żoną Jana Zamoyskiego XVI ordynata. Urodziła się 3 czerwca 1913 roku w Warszawie jako córka Andrzeja Cyryla Żółtowskiego i jego żony Wandy Jadwigi z Czetwertyńskich. Róża i Jan pobrali się 30 kwietnia 1938 roku. Zmarła 15 października 1976 roku. Więcej o niej można przeczytać w artykule Sylwii pod tytułem: „Jan Tomasz i Róża Zamoyscy oraz Dzieci Zamojszczyzny”.

www.facebook.com/turystykazpasja
www.facebook.com/konterfektypanzamoyskich