Jeszcze kilka lat temu Marian Zacharski dla wielu Polaków był Jamesem Bondem. Wzorem bohatera, patrioty i, przede wszystkim. profesjonalisty, który wykradł Amerykanom najtajniejsze dokumenty o niewyobrażalnej wręcz wartości. A dziś? Sprawia wrażenie podstarzałego mitomana-gawędziarza, którego wystąpienia publiczne powodują już tylko uśmiech politowania. Co się stało, że ocena Zacharskiego uległa tak diametralnej zmianie?

Marian Zacharski na moście Glienicke w Berlinie. To tu w 1985 roku dokonano wymiany szpiegów i Zacharski odzyskał wolność.

Analizując historię Mariana Zacharskiego, należy podzielić ją co najmniej na dwa okresy. Czas pobytu w USA, czyli przed powrotem do Polski (1975 – 1985 r.) i po powrocie do kraju (1985-1996 r.).

Zacharski w wieku lat dwudziestu czterech i pół, po skończeniu studiów prawniczych, wyjechał do USA. Nie był wówczas etatowym pracownikiem polskiego wywiadu – o tym poinformował dopiero niedawno. Ale w sprawie jego przygotowania do wykonywania zawodu szpiega wypowiadali się także ci, którzy go znali, m.in. oficer wywiadu występujący pod pseudonimem Vincent Severski. W wywiadzie udzielonym tygodnikowi Wprost potwierdził, że Zacharski do USA wyjechał, nie przechodząc gruntownego przeszkolenia w zakresie pracy wywiadowczej. Nie skończył Kiejkut – tak potocznie określa się kurs przygotowujący oficerów wywiadu, czyli elitę elit. – Nie potrafił wykrywać obserwacji, nie zachowywał się profesjonalnie – twierdzi Severski, który bardzo dobrze zna historię Zacharskiego. I trudno odmówić mu racji.

W fabularyzowanym dokumencie pokazującym szpiegowską pracę Zacharskiego w USA, jego główny bohater chwalił się m.in. tym, że aranżował widowiskowe ucieczki przed śledzącymi go funkcjonariuszami FBI, którzy prawdopodobnie bardzo szybko nabrali podejrzeń dotyczących szpiegowskiej działalności Polaka. Pamiętajmy o tym, że profesjonalnie przygotowany szpieg raczej nie organizuje spektakularnych ucieczek przed policją… Szpieg działa tak, aby przede wszystkim nie zwracać na siebie uwagi. Ma być tak zwyczajny, tak pospolity, tak wtopiony w lokalną społeczność, aby nikomu nawet przez myśl nie przeszło, że może być szpiegiem. Zacharski prawdopodobnie po prostu o tym nie wiedział. Działał w dużej mierze intuicyjnie.

Na amerykańskiego naukowca, Williama Bella trafił zupełnie przypadkowo. Ale przyznać trzeba, że trafił dobrze. To Bell był źródłem wielu cennych informacji, które dzięki Zacharskiemu, różnymi sposobami trafiały do Polski.

Problematyczna jest jedna z hipotez, która pojawia się wśród oficerów wywiadu znających dokonania Zacharskiego. Według niej FBI bardzo szybko zorientowało się (a to nie było trudne), że źródłem, z którym kontaktuje się, i od którego zbiera informacje Zacharski, jest Bell. Wiedząc to, bez trudu mogli podkładać Bellowi preparowane, fałszywe dokumenty, które następnie trafiały do Zacharskiego. Jest to hipoteza wiarygodna, choć dowodów na nią nie ma.

Niezależnie od wartości dokumentów zdobytych przez Zacharskiego, należy stwierdzić, że ich liczba była imponująca. Za swoją pracę zapłacił wysoką cenę, bo po kilku latach został aresztowany, a następnie, po głośnym medialnie procesie, skazany na dożywocie. Cztery lata spędził w amerykańskim więzieniu. I choć miał możliwość wyjścia wcześniej i przejścia na amerykańską stronę, mówiąc krótko: mógł zdradzić (a takie propozycje podobno mu składano) – nigdy z nich nie skorzystał. I to warto podkreślić – zachował się jak prawdziwy patriota, wykazał się odwagą i niezłomnością. Tak przynajmniej wskazują dostępne powszechnie informacje.

Podsumowując amerykański epizod Mariana Zacharskiego można stwierdzić, iż to epizod chwalebny. Mimo zastrzeżeń, wątpliwości i pytań, na pewno zasługuje na szacunek.

Druga część historii Zacharskiego, ta po powrocie do Polski, już tak chwalebna nie jest. Jako polski bohater, Zacharski bardzo szybko odnalazł się PRL-owskiej rzeczywistości. Po krótkim czasie nawiązał relacje ze światem polityki. Być może skłoniły go do tego roztaczane przez polityków perspektywy, wizje i możliwości, wszak Zacharski był bardzo ambitny, niektórzy mówią nawet, że chorobliwie ambitny. Być może właśnie to było jego najsłabszym punktem?

Według założeń, kontakty Zacharskiego ze światem polityki miały doprowadzić do zmiany sytuacji politycznej w kraju, niektórzy nazywają to wprost zamachem stanu, którego miała dokonać ekipa związana z ówczesnym prezydentem Lechem Wałęsą, a dokładniej służby ministra spraw wewnętrznym – Andrzeja Milczanowskiego. Chodziło o obalenie ówczesnego premiera – Józefa Oleksego, a było to tuż przed wyborami prezydenckimi. Zamysł najprawdopodobniej był taki, aby obaleniem rządu lewicowego pomóc Wałęsie w wywalczeniu reelekcji.

Służby specjalne spreparowały zarzuty dotyczące rzekomego szpiegostwa, jakiego miał się dopuścić Oleksy. Ten, na skutek presji opinii publicznej, podał się do dymisji. Intryga udała jednak się tylko częściowo, bo Wałęsa stracił fotel prezydenta na rzecz Aleksandra Kwaśniewskiego, który bardzo szybko spowodował, aby Zacharski i inni funkcjonariusze służb biorący udział w próbie destabilizacji państwa, opuścili szeregi organizacji państwowych, a w przypadku Zacharskiego – aby opuścił kraj. Prezydent Wałęsa w ostatnich dniach swojego urzędowania, niejako w podziękowaniu za zrealizowanie akcji politycznej, awansował Zacharskiego do stopnia generała brygady.

W ten sposób kończy się historia Mariana Zacharskiego, którego, w mojej ocenie, największym błędem było wejście do polityki. A oficer służb specjalnych, który wchodzi do polityki, w normalnych warunkach przestaje się liczyć w środowisku, przestaje cieszyć się szacunkiem, w istocie przestaje być oficerem. Tak też było w przypadku Zacharskiego. Nie dziwi zatem niechęć i ostre komentarze kolegów po fachu, którzy doskonale wiedzą kim był i czego faktycznie dokonał Marian Zacharski.

Spory udział w ujawnieniu prawdy o Marianie Zacharskim miał Vincent V. Severski, który w książce Nielegalni, poświęcił mu końcowy fragment.

Niedawno Zacharski znów pojawił się w mediach przy okazji promocji dwóch nowych książek.
– W wieku dwudziestu czterech i pół roku wyjechałem do USA. Byłem przeszkolony w trybie indywidualnym. Nie byłem w Kiejkutach, ale wielu tych, którzy tam byli, nie widzieli szpiega ani agenta nawet przez lornetkę – powiedział Zacharski w ostatnim wywiadzie dla TVN24.

A zatem jak widzimy, Zacharski wciąż podtrzymuje, że rozpoczynając pracę w USA był świetnie przygotowany i działał w pełni profesjonalnie… Warto zapytać, jakie umiejętności może mieć najzdolniejszy nawet 24-latek w obszarze, w którym najważniejsze jest doświadczenie?

Zacharski podtrzymuje także hipotezy o rzekomym szpiegostwie Oleksego, potwierdza, że współorganizowana przez niego w 1996 roku akcja obalenia premiera Oleksego była uzasadniona… I chyba ten upór jest najbardziej szkodliwy dla samego Zacharskiego, bo czas najwyższy aby dokonać obiektywnych ocen i pewnych podsumowań.

Patrząc na Zacharskiego, mamy przed sobą studium człowieka, który upadł co najmniej dwukrotnie. Pierwszy raz – gdy zaangażował się w politykę. Drugi raz jest teraz – upadł medialnie, na oczach wszystkich. Już nawet dziennikarka, Monika Olejnik – z dystansem i uśmiechem politowania odnosiła się do jego relacji np. z Majorki… (to tam m.in. realizował plan obalenia premiera Oleksego).

Pamiętam wywiad Mariana Zacharskiego w tym samym programie, kilka lat temu. Wówczas były emocje, ekscytacja prowadzącej i to napięcie… Aranżowane oczywiście, ale jednak. Dziś jest już tylko politowanie… bo poznaliśmy te fakty, które przez lata były nie do końca znane.

Zacharski w pewnej chwili był medialnym bohaterem Polaków (przynajmniej niektórych). Po emisji serialu Szpieg (tvn24) i po wydaniu pierwszej książki był polskim Bondem. Dziś jest podstarzałym mitomanem-gawędziarzem. Niestety…