Zmieniająca się sytuacja demograficzna i starzenie się europejskich społeczeństw skłania rządy, od Lizbony po Wilno, do przewartościowania roli innowacji w ochronie zdrowia. Znaczenie postępu w biotechnologii i naukach medycznych dla zdrowia populacji i kondycji gospodarki rośnie w miarę jak kolejne pokolenia Europejczyków opuszczają rynek pracy.

Nowoczesne terapie mają teraz nie tylko leczyć i poprawiać komfort pacjentów, ale także umożliwiać powrót do pracy i wzrost produktywności,a w efekcie generować wzrost gospodarczy. Jak pokazuje przygotowany przez Europejską Federację Przemysłu i Stowarzyszeń Farmaceutycznych (EFPIA) raport „Health&Growth” większy nacisk na wykorzystanie innowacyjnych, skutecznych terapii stanowi remedium na wiele problemów współczesnej Europy zrodzonych przez demografię – od spadku przychodów budżetowych, przez konkurencyjność gospodarki aż po długofalowe obniżenie wydatków płatnika publicznego.

Z podobnymi wyzwaniami jak pozostałe kraje Unii Europejskiej, wobec ujemnego przyrostu naturalnego i szybko starzejącego się społeczeństwa, w najbliższej przyszłości mierzyć się będzie także Polska. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w okresie najbliższych pięciu lat można się spodziewać zmniejszania się liczby ludności w wieku produkcyjnym. Ubytek ten będzie w znacznie większym stopniu dotyczył ludności w wieku mobilnym niż niemobilnym nawet przy uwzględnieniu ustawowego przesunięcia wieku emerytalnego począwszy od 2013 roku.

Dlatego tak istotny jest wartość zwiększonego dostępu do innowacji w farmakologii w kontekście rynku pracy może generować wymierne – liczone w miliardach, korzyści. Dotyczy to przede wszystkim modyfikacji przebiegu choroby, która bardzo często oddziałuje na zdolność osób do wykonywania pracy. Nieobecność lub obniżona wydajność pracownika oznaczają utraconą produktywność oraz dodatkowe koszty dla pracodawcy i systemu zabezpieczenia społecznego. W roku 2013 z tytułu niezdolności do pracy wydatki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wyniosły aż 32 mld złotych. Suma takich efektów zaobserwowanych na poziomie wszystkich przedsiębiorstw odzwierciedla koszty ponoszone przez całą gospodarkę w wyniku zaistnienia choroby, które można wyrazić m. in. zmniejszonym produktem krajowym brutto (PKB).

Z wyliczeń London School of Economics przeprowadzonych wspólnie z londyńskim King’s College wynika, że suma kosztów pośrednich poniesionych przez europejskich pracodawców w związku z depresją sięga 100 mld euro. Z kolei przygotowany na zlecenie INFARMY raport dotyczący kosztów pośrednich na przykładzie schorzeń reumatycznych pokazuje, że roczny skumulowany koszt absenteizmu i prezenteizm w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów wynosi prawie 30 tysięcy złotych na pracownika. Z kolei związana z nią utrata wydajności w pracy to dla całej gospodarki koszt 1,56 mld złotych.

Oczekiwania rządzących związane z innowacjami stanowią jednak uzupełnienie ich podstawowej roli jaką jest poprawa stanu zdrowia pacjentów. Postęp jaki dokonał się na przestrzeni ostatnich 60 lat pozwolił na zwiększenie liczby lat przeżytych w zdrowiu, a także przywrócenie aktywności społecznej. Leki innowacyjne odpowiadają za około 40% – 59% wzrostu oczekiwanej długości życia. Są to wartości, które trudno mierzyć wyłącznie miarą ekonomiczną.

Warunkiem pełnego wykorzystania wartości jakie innowacje generują dla poziomu zdrowotności społeczeństwa a co za tym idzie również gospodarki jest możliwie szeroki do nich dostęp. Niestety choć w Polsce zarejestrowane są praktycznie te same leki co w innych krajach europejskich poziom ich konsumpcji jest niższy. Polska odstaje w udziale leków innowacyjnych w całkowitym rynku nie tylko od krajów bogatszych, ale również od krajów o porównywalnym PKB na 1 mieszkańca. Innowacyjna farmakoterapia stanowi dziś zaledwie 1% rynku aptecznego w Polsce (średnia UE wynosi 5%) a konsumentami, z przyczyn ekonomicznych, są głównie osoby młode i dobrze zarabiające.

Jak pokazuje opublikowany niedawno raport EY dla jednej z Fundacji Alivia z pośród 30 dostępnych w Europie innowacyjnych leków onkologicznych (zarejestrowanych po 2004 roku) jedynie 2 są refundowane w pełnym zakresie wskazań. Dla porównania w Rumunii jest to 11 leków, na Węgrzech 14, a na Słowacji 15. Również średni czas oczekiwania na wprowadzenie leku onkologicznego do refundacji od rejestracji EMA trwa w Polsce zdecydowanie dłużej niż w krajach regionu, bo ponad 2 lata. Węgrzy oraz Czesi potrzebują na to średnio o 7-8 miesięcy mniej, z kolei na Słowacji trwa to dwa razy krócej.

Poziom wydatków NFZ na refundację przez cały okres obowiązywania ustawy o refundacji leków był mniejszy od ustalonego limitu ich 17% udziału w wydatkach na świadczenia gwarantowane. W kolejnych latach obowiązywania ustawy nie przekroczył on 16% co pozwoliło wygenerować ogromne oszczędności. Ich suma w 2014 roku przekroczyła 3,7 mld złotych. Jednocześnie w analogicznym okresie na refundację innowacyjnych leków NFZ wydał w sumie 571 mln złotych. Stanowi to zaledwie 1,98% ogólnych wydatków płatnika na leki i równowartość 15% wygenerowanych oszczędności.

Jednak przekonanie o wartości innowacji powoduje, że także w Polsce rozpoczyna się poważna dyskusja wokół międzyresortowej współpracy na rzecz stworzenia korzystnego ekosystemu dla ich rozwoju i stosowania. Zarówno eksperci jak i decydenci mają świadomość, że inwestycje w centra badań i rozwoju, wzrost liczby prowadzonych badań klinicznych oraz większy dostęp pacjentów do innowacyjnych terapii stanowią dla Polski szansę na szybsze skrócenie dystansu w obszarze zdrowia, jaki wciąż dzieli nas od wielu krajów Europy Zachodniej. Jak pokazuje polska raport „Wartość innowacyjnych, skutecznych terapii” ich skuteczna implementacja w ramach systemu ochrony zdrowia to także bezpośrednie korzyści dla poprawy kondycji i konkurencyjności polskiej gospodarki wobec nadchodzących wyzwań demograficznych.