Dziś dla Gazety Bałtyckiej, adwokat Katarzyna Piotrowska-Mańko i adwokat Wojciech Bergier, odpowiedzią o stanie adwokatury, procedurach i nie tylko.

Jak wygląda proces wyznaczania pełnomocnika z urzędu w sprawach cywilnych?

W sprawach cywilnych pełnomocnik z urzędu może zostać ustanowiony w dwóch sytuacjach. Pierwsza związana jest ze zwolnieniem od konieczności ponoszenia kosztów sądowych, druga z wykazaniem, że pomimo niezwolnienia od kosztów sądowych (np. opłata od pozwu) strona postępowania nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia pełnomocnika (vide: art. 117 par. 1 k.p.c.). W obu przypadkach to sąd rozpatruje wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Ustanowienie adwokata – czyli potoczne „przyznanie” adwokata, nie jest jednak automatyczne. Sąd uwzględnia taki wniosek, gdy uzna udział adwokata za potrzebny (vide art. 117 par. 5 k.p.c.). Mogą być sytuacje, gdy pomimo zwolnienia od kosztów sadowych, sąd uzna że sprawa nie jest na tyle skomplikowana, aby potrzebny był pełnomocnik i strona poradzi sobie sama. Po tym, jak Sąd „przyzna” stronie pełnomocnika z urzędu, zwraca się do właściwej rady adwokackiej, a rada wyznacza niezwłocznie adwokata. O tym powiadomieni przez radę adwokacką zostaje strona jak i adwokat (vide: art. 117 zn. 3 par. 1 k.p.c.). „Pełnomocnik z urzędu” pełni funkcję do zakończenia postępowania przed sądem II instancji. Jego wynagrodzenie w przypadku przegranej zasądzane jest od Skarbu Państwa, natomiast w przypadku wygranej – od strony przegrywającej (czyli przeciwnika w sprawie). W zakresie postępowania tzw. kasacyjnego (czyli po zakończeniu sprawy w II instancji), procedura ustanawiania jest taka sama, jak opisana powyżej. Różnica dotyczy możliwości „niepodejmowania” działania przez adwokata. W postępowaniu kasacyjnym istnieje obowiązek adwokacki. Oznacza to, że skarga kasacyjna musi zostać wniesiona przez pełnomocnika profesjonalnego. Adwokat ustanowiony w postępowaniu kasacyjnym może uznać, że w sprawie nie ma podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, ma obowiązek niezwłocznie, a najpóźniej w terminie dwóch tygodni od chwili jego zawiadomienia o ustanowieniu, zawiadomić o tym sąd i stronę na piśmie. Do zawiadomienia musi dołączyć opinię o wskazaniu braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej.

Jak wygląda proces wyznaczania pełnomocnika z urzędu w sprawach karnych?

W sprawach karnych obrońcę wyznacza, stosując art. 81 kodeksu postępowania karnego ( w skrócie: k.p.k), prezes sądu lub refrendarz. Podstawą wyznaczenia obrońcy z urzędu jest wykazanie przez podejrzanego lub oskarżonego , że nie ma finansowych możliwości opłacenia obrońcy (tzw. „obrońcy z wyboru”), art. 78 k.p.k. wskazuje na obligatoryjną (obowiązkową) pomoc obrońcy (z urzędu lub z wyboru) – tu charakter zarzutów, wiek podejrzanego (nie ukończone 18 lat), niedomagania (głuchy, niemy, niewidomy), bądź wątpliwości co do poczytalności podejrzanego/oskarżonego. Dodatkową, często też uznawaną przez sądy jest skomplikowany charakter sprawy (vide art. 79 paragraf 2 k.p.k. – wówczas również sąd może przyznać obrońcę z urzędu.

Czym się różnie te dwa procesy?

W obu przypadkach sąd decyduje o zasadności przyznania adwokata z urzędu – w sprawach karnych decyzja i wyznaczenie następuje przez Sąd. W cywilnych – Sąd kieruje swój wniosek do Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej o wyznaczenie adwokata do sprawy cywilnej.

Czy strona może wybrać pełnomocnika z urzędu w spawach karnych?

Sąd wyznacza obrońcę lub pełnomocnika (dla oskarżyciela posiłkowego lub pokrzywdzonego) spośród adwokatów wykonujących swoją praktykę na terenie danego sądu. Czasem zdarza się że strony wskazują na konkretnego adwokata, radcę prawnego – ale nie jest to wiążące dla sądu.

Czy strona może wybrać pełnomocnika z urzędu w spawach cywilnych?

Tak. Obecnie istnieje instytucja pełnomocnika z urzędu z tzw. „wskazaniem”. Wynika to z art. 117 zn. 3 par. 1 k.p.c. We wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu, strona może wskazać konkretnego adwokata. Jest to o tyle logiczne, że często konkretny adwokat w ramach porady prawnej wskazuje potrzebę wytoczenia powództwa, ale inaczej skalkulowane jest wynagrodzenie za poradę prawną, a inaczej za prowadzenie sprawy. Adwokat zna już sprawę, często konstruuje projekt pozwu i klient ma do niego zaufanie. Element zaufania, który jest poza profesjonalizmem najważniejszym elementem współpracy między klientem a pełnomocnikiem, nie występuje – przynajmniej nie od razu – w przypadku ustanowienia pełnomocnika „z listy”. Strona nie wie, kto ją będzie reprezentował. W sytuacji, gdy we wniosku strona postępowania wskazuje konkretnego adwokata, właściwa rada adwokacka w miarę możliwości i w porozumieniu w tym adwokatem wyznaczy go jako pełnomocnika w tej sprawie. Jest to dobre i bezpieczne rozwiązanie dla stron, które same wybierają pełnomocnika, jednak nie ponoszą kosztów jego wynagrodzenia we własnym zakresie, a jednocześnie mają poczucie wyboru we własnej sprawie, a nie przypadkowości.

Czy według NRA strony powinny mieć prawo do wskazywania konkretnego adwokata z urzędu?

Trudno wskazać czy Naczelna Rada Adwokacka ma na ten temat wyrobioną opinię na ten temat. Mogę jedynie wypowiedzieć się we własnym imieniu, jako adwokat prowadzący sprawy z urzędu w sprawach karnych, takie wskazanie powinno być uzgodnione ze wskazanym (proponowanym) adwokatem, by nie doprowadzać do sytuacji w której – z różnych powodów – adwokat zostaje wyznaczony „ze wskazania strony”. W praktyce może rodzić to impas proceduralny (czyli np. przedłużenie postępowania), np. strona wskazuje adwokata wiedząc że ma on potencjalny konflikt interesów czy nie zajmuje się określoną kategorią spraw. Moim zdaniem, jedynie po uzgodnieniu z potencjalnym adwokatem taki wniosek strony mógłby być uwzględniony.

Jak wygląda postępowanie dyscyplinarne wobec adwokatów?

Postępowania dyscyplinarne toczą się w oparciu o zasady określone w prawie o adwokaturze – są oparte o model postępowania karnego.

Od jakich czynności rozpoczyna się postępowanie dyscyplinarne ?

Jak każde postępowanie dyscyplinarne, tak i to postępowanie wobec adwokatów rozpoczyna się od rozważenia charakteru zarzutów, zasadności oraz określenia czy i w jakiej formie mogło dojść do naruszenia zasad deontologicznych obowiązujących adwokatów.

Jakie są etapy poszczególne postępowanie dyscyplinarne?

Postępowanie rozpoczyna się od czynności sprawdzających przez Rzecznika Dyscyplinarnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Izbie Adwokackiej do której należy adwokat którego dotyczyć może zgłoszenie. Jeśli Rzecznik Dyscyplinarny dojdzie do wniosku że istotnie, doszło do naruszenia zasad etyki i godności wykonywania zawodu, kieruje sprawę do Sądu Dyscyplinarnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej. Od orzeczenia przysługuje odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego przy Naczelnej Radzie Adwokackiej.

Czy w trakcie COWID-19 powstały zatory w Sądach Dyscyplinarnych?

Nie ma danych szczegółowych w tej sprawie. Wyższy Sąd Dyscyplinarny w całej ubiegłej – przedłużonej kadencji rozpoznał ok. 800 spraw i kończone były bez zaległości. Żeby nie doprowadzać do opóźnień uruchomiono nowe techniki procedowania – w tym przeprowadzanie części postępowań w systemach porozumiewania się na odległość. Od stycznia 2021 do 26.06.21 WSD rozpoznał 87 spraw z czego 12 należało z różnych powodów umorzyć np. w przypadkach śmierci adwokata ale i z powodu przedawnienia. Utrzymano w mocy dwa orzeczenia o wydaleniu z adwokatury.

Ile powinny trwać poszczególne etapy postępowania dyscyplinarnego?

W postępowaniach dyscyplinarnych konieczne jest sprawne procedowanie ale bez uszczerbku do dokładnego rozstrzygnięcia zagadnienia.

Jak często zapodają najwyższe wyroki w postępowaniach dyscyplinarnych ? Za jakie przewinienia zapodają najwyższe wyroki Sądów Dyscyplinarnych?

Ustawa Prawo o Adwokaturze nie przewiduje katalogu przewinień skutkujących wydaleniem z szeregów adwokatury. Powtarzalność nagannych, nieszanujących zasad etyki adwokackiej postępowań adwokata może skutkować wydaleniem. Sąd Dyscyplinarny w uzasadnionych przypadkach orzeka o czasowym zakazie wykonywania czynności zawodowych przez adwokata. Niezależnie od powyższego wskazać należy, że rozpoznając sprawę karną adwokata Sąd Powszechny także może zdecydować o zakazie wykonywania zawodu przez adwokata. Również Sądy Dyscyplinarne ma instrumenty zawieszenia w czynnościach na czas postępowania dyscyplinarnego.

Jak wygląda procedura uzyskania odszkodowania od adwokatów?

Odszkodowanie dochodzone może być w drodze likwidacyjnej z obowiązkowej polisy OC, którą adwokaci są objęci. Tu jest wiele możliwości do rozwiązania sporu – w drodze koncyliacyjnej lub na ogólnych zasadach wynikających z procedury przez ubezpieczycielem.

Czy wyrok Sądu Dyscyplinarnego ułatwia uzyskanie odszkodowania?

Trudno wskazać, czy i w jaki sposób wyrok Sądu Dyscyplinarnego może ułatwić dochodzenie roszczenia z tytułu odszkodowania. Nie każdy wyrok Sądu implikuje wykazanie szkody jak również jej wysokość.